Powieść Żeromskiego „Syzyfowe prace” mówi nam o dorastaniu i jest poniekąd zapisem doświadczeń, jakich autor powieści nabywał w swojej młodości. Myślą przewodnią literackiego dzieła, zawartą w tytule nawiązującym do mitologii greckiej jest walka młodzieży z rusyfikacją - zaplanowaną polityką rosyjskiego zaborcy dążącą do wyrugowania kultury polskiej, języka i wiary katolickiej ze społeczeństwa polskiego. Czytając powieść obserwujemy losy młodego Marcina Borowicza zmagającego się z problemem rusyfikacji w szkołach, do których przyszło mu uczęszczać. Żeromski w powieści chciał pokazać próżny wysiłek zaborcy - tak, jak próżna i bezowocna była praca mitycznego Syzyfa skazanego przez bogów na wieczną udrękę.

Naszą wycieczkę śladami ekranizacji „Syzyfowych prac” zaczniemy od południa regionu łódzkiego. Pierwszym miastem, które odwiedzimy, jest Piotrków Trybunalski. Tutaj zostały uwiecznione sceny dwojakiego rodzaju: piotrkowska Starówka imitowała kieleckie zabudowania z drugiej połowy XIX wieku a niewielka cerkiew prawosławna p.w. Wszystkich Świętych była w filmie miejscem spotkania Marcina Borowicza z niespełnioną jego miłością Anną Stogowską, zwaną Birutą.

Twórcy filmu doskonale wykorzystali miejskie przestrzenie Piotrkowa Trybunalskiego, miasta wielce interesującego i zasłużonego w historii Polski. Miasto uzyskało prawa miejskie pod koniec XIII wieku, ale sławę zdobyło w wieku XV, kiedy to właśnie tu zwoływano sejmy walne. W 1493 w Piotrkowie odbył się pierwszy sejm z wydzieloną izbą poselską i senatem. Wydarzenie to uważane jest za początek polskiego parlamentaryzmu. Do dziś w zabytkowej części miasta zachowały się Zamek Królewski, Rynek wraz z przyległymi ulicami, średniowieczne i barokowe kościoły oraz uwieczniona w filmie cerkiew prawosławna.

„Ewa chce spać”, „Świadectwo urodzenia”, „Święta wojna”, „Doktor Ewa”, „Jan Serce”, „Vabank”, „Biesy”, „Nowy Jork, czwarta rano”, „Psy”, „Uprowadzenie Agaty”, „Pan Tadeusz”, „Jakub kłamca”, „Przeprowadzki”, „Przedwiośnie”, „Masz na imię Justine”, „W ciemności”, „1920 Bitwa Warszawska”, „Akademia Pana Kleksa”, serial „Lalka”. Do Piotrkowa Trybunalskiego szybko można przemieścić się z Łodzi samochodem jadąc na południe autostradą A1 lub pociągiem. Czas przejazdu w obu przypadkach nie powinien przekroczyć jednej godziny. Dla fanów jazdy rowerowej polecam szlak przechodzący przez Czarnocin, Baby i Moszczenicę lub mniej uczęszczane drogi alternatywne po zachodniej stronie autostrady - pełne uroczych krajobrazów łąk i pól Ziemi Piotrkowskiej. Na dojazd rowerem z Łodzi do Piotrkowa powinny wystarczyć 3 godziny.

W drodze powrotnej z Piotrkowa można przyjechać do Pabianic, miasta położonego za południowo-zachodnią granicą Łodzi. To tu, w obecnym II Liceum Ogólnokształcącym im. Królowej Jadwigi w Pabianicach, kręcono bardzo dużą liczbę zdjęć „Syzyfowych prac”. Sceny wewnątrz powieściowego gimnazjum wyraziście i sugestywnie obrazowały metody rusyfikacji polskiej młodzieży, a naturalne wnętrza szkoły, choć zbudowanego dopiero w 1915 roku, wiernie oddawały ducha tamtej epoki.

W Pabianicach znajdziemy wiele ciekawych i całkiem leciwych zabytków: gotycki kościół parafialny św. Mateusza z XV wieku, renesansowy dwór obronny z XVI wieku, dawna rezydencja kanoników krakowskich, Stary Rynek czy wiele zabytkowych budowli fabrycznych.

Do Pabianic, oprócz samochodu, można dojechać tramwajem linii 41 z Placu Niepodległości aż do krańcówki na ulicy Wiejskiej. Jadąc tym środkiem transportu mamy okazję przejechać praktycznie całe Pabianice. Można też wybrać się rowerem szukając mniej uczęszczanych dróg na zachodnich obrzeżach Łodzi lub ścieżką rowerową wzdłuż ulicy Pabianickiej.

Pabianice, podobnie jak Piotrków Trybunalski, były miejscem licznych zdjęć filmowych. Wymienić tu należy produkcje: „Kariera Nikodema Dyzmy”, „Kariera Nikosia Dyzmy”, „Dzieje grzechu”, „Ziemia obiecana”, „Stawka większa niż życie”, „Czterej pancerni i pies”, „Krótki dzień pracy”, „Czarne słońca”, „Jak daleko stąd, jak blisko”, „Pensja pani Latter”, „Komediantka”, „Klangor”, „Belfer”, „Polowanie na ćmy”, „Gra z cieniem”.

Z Pabianic, jadąc w kierunku północnym, nieuchronnie zawitamy w Łodzi - mieście bogatym w zabytki i atrakcje turystyczne. Nie sposób więc choćby wymienić wszystkich miejsc, nazw i zjawisk wartych odnotowania. Skupimy się więc na dwóch lokalizacjach. Pierwszą z nich jest piękny i okazały Park im. Poniatowskiego, zbudowany na początku XX w. To tam rozgrywają się ostanie sceny zamykające film wraz z dramatyczną, aczkolwiek szczęśliwie nieudaną, próbą samobójczą głównego bohatera. Miejsce nadal lubiane i uczęszczane przez łodzian zachowało ponad stuletni charakter i czar tamtej epoki. Park położony jest w kwartale ulic Parkowa/Radwańska, Żeromskiego, Mickiewicza i Jana Pawła II.

Zdjęcia obrazujące rosyjskie gimnazjum kręcone były także w Łodzi, a właściwie na jej obrzeżach. Jako fronton szkoły do filmu posłużył fronton… zabytkowego klasztoru franciszkańskiego usytuowanego w łódzkich Łagiewnikach. Klasztor ten, z pięknym, późnobarokowym kościołem św. Antoniego, jest jedną z perełek architektonicznych naszego regionu. Otoczenie klasztoru stanowi wielki las, w całości zawarty w granicach miasta Łodzi i skrywający w sobie mnóstwo turystycznych i rekreacyjnych atrakcji. Będąc tam warto zobaczyć urokliwe kapliczki przy zbiegu ulic Okólnej i Wycieczkowej oraz okazały pałac Ludwika Heinzla.

Łódź, słynąca z wielu fabryk, znana była także z przepięknych pałaców. Stąd do dziś możemy oglądać tu zabytkowe rezydencje najbogatszych fabrykantów, zabytkowe osiedla robotnicze oraz ich miejsca pracy: Pałac Izraela Poznańskiego, pałac Herbsta, Księży Młyn i wiele, wiele innych.

W Łodzi, mieście z ogromnymi tradycjami filmowymi, kręcono mnóstwo filmów. Do najważniejszych należą: „Ziemia obiecana”, „Ida”, „Zimna wojna”, „W ciemności”, „Faraon”, „Vabank” i „Vabank II”, „Kiler”, „Seksmisja”, „Psy” i „Psy II”, „Król”, „Komisarz Alex”, „Ultraviolet”, „Czterej pancerni i pies”, „Stawka większa niż życie”, „Kapitan Sowa na tropie”, „Kariera Nikosia Dyzmy”.

Do Łagiewnik dojedziemy własnym autem, komunikacją miejską lub rowerem, korzystając z ciągnących się z centrum miasta ścieżek rowerowych. Zwłaszcza tę ostatnią formę podróżowania polecam do Łagiewnickiego Lasu, w którym kryje się niezliczona liczba ścieżek i ścieżynek idealnych do uprawiania rowerowej rekreacji.

Z łódzkich Łagiewnik już tylko przysłowiowy „rzut beretem” do Zgierza - kolejnego na naszej turystycznej mapie ekranizacji „Syzyfowych prac” miasta robotników. W pięknie zachowanej do dziś zabytkowej części ulicy Narutowicza, zwanej Miastem Tkaczy, znajdziemy plenery wykorzystane do zobrazowania miejsca zamieszkania naszego głównego bohatera, który wynajmował stancję u pani Przepiórkowskiej.

Zgierz nie jest miastem bogatym w zabytki, jednak i tu znajdziemy lokalne atrakcje. Oprócz wspomnianego już Miasta Tkaczy mamy domy rzemieślników z XIX w., dawną przędzalnię zakładów Boruty czy Ratusz miejski z końca XIX w.

Do Zgierza, podobnie jak do Pabianic, oprócz samochodu można wykorzystać tramwaj, na tej trasie z numerem 45. Można także zrobić sobie przejażdżkę rowerem, najlepiej przez Las Łagiewnicki.

I tak oto dotarliśmy na północny kraniec łódzkiej aglomeracji, która wraz z Piotrkowem Trybunalskim wiernie odtwarzała realia zapisane w powieści Stefana Żeromskiego. Wszystkie pokazane dziś miasta szczęśliwie zachowały ponad stuletnią zabudowę dzięki czemu doskonale nadawały się do tej oraz wielu innych literackich ekranizacji. To już jednak temat na kolejne, nie mniej fascynujące wycieczki po naszym regionie…

Krawiec Łódź (1)

Szył dla Norwegów, Anglików i Trubadurów. Niezwykła opowieść krawca z ulicy Rewolucji 1905 roku [zdjęcia]